شاخص‌های اعتدال در فرهنگ قرآن

شعار اعتدال به سبب انتقال مفهوم عدالت همانند شعارهایی چون صلح، آزادی و حقوق بشر بسیار جذاب است. اما پرسش اساسی این مطلب آن است که اعتدال حقیقی از نظر قرآن، یعنی شاخصه‌ها و مولفه‌‌های اعتدال در فرهنگ قرآنی چیست؟ نویسنده با مراجعه به آموزه‌های قرآنی بر آن است تا توصیف و تحلیل قرآن را از اصطلاح اعتدال تبیین کند.
مفهوم اعتدال در قرآن
اعتدال از واژه عدل و عدالت، حالتی بین دو طرف از لحاظ کم یا کیف است. این واژه در فرهنگ‌های عربی و مصطلحات قرآنی به معنای تناسب، استقامت، قوام پیدا کردن و موزون بودن نیز آمده است. (لسان‌العرب، ابن منظور، ذیل وازه عدل)
این مفهوم در آیات قرآنی با استفاده از واژه‌هایی چون «بین ذلک»، «حنیف»، «سوی»، «عفو» «قصد»، «وسط»، «وزن» و مشتقات آنها به کار رفته است.
در فرهنگ فارسی اعتدال به معنای میانه‌روی به کار می‌رود و به رفتار و حالتی می‌گویند که به دور از هرگونه افراط و تفریطی باشد. بنابراین با اصطلاحات قرآنی چون وسط، بین ذلک، لاالی هولاء و لاالی هولاء، استواء، سوی و مانند آن نزدیک است.

ادامه نوشته

مقابله قرآن با تفکر جدايي دين از سياست

از نظر آموزه‌هاي قرآني، دين مجموعه‌اي از آموزه‌هاي وحياني است که تمامي زندگي بشر را سامان مي‌دهد و او را به سمت خوشبختي و سعادت ابدي در دنيا و آخرت رهنمون مي‌سازد. بينش و نگرش قرآني بر آن است تا انسان را با هستي‌شناسي و جهان‌بيني و سبک زندگي اسلامي تربيت کند. لذا از پيش از تولد براي انسان برنامه‌هاي مشخصي را تعيين و تشريع کرده است. بر اين اساس، هيچ چيزي را نمي‌توان در زندگي انسان يافت که اسلام در آن حوزه سخن و برنامه و تکليفي نداشته باشد.
سياست نيز بخشي از زندگي اجتماعي هر انساني را تشکيل مي‌دهد و اسلام و قرآن در اين حوزه در چارچوب اهداف کلان آفرينش انسان برنامه‌ها و تکاليفي را دارد. نويسنده در اين مطلب کوشيده تا نشان دهد که تفکر جدايي دين از سياست و سکولاري کردن جامعه اسلامي چيزي جز خروج از دايره اسلام نيست و کسي نمي‌تواند مدعي اسلام و مسلماني باشد اما بخشي از زندگي او چون حوزه سياست در چارچوب نظام سياسي اسلام سامان نيافته باشد.
قرآن، جوامع الکلم
پيامبر(ص) در عبارتي مي‌فرمايند: اوتيت جوامع الکلم و انت يا علي! قد اعطيت جوامع الکلم، به من کلمات جامع داده شد و به تو اي علي! هم کلمات جامع بخشيده شده است. (بحارالانوار، ج 39، ص 76)

ادامه نوشته

قرآن و استقلال فرهنگي

در مقاله حاضر اهميت استقلال فرهنگي و اولويت آن بر ساير عرصه هاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و... مورد بررسي قرار گرفته و راهكارهاي هويت بخشي به فرهنگ و تمدن اسلامي و پاسداري از استقلال فرهنگي از ديدگاه قرآن تبيين شده است.
فرهنگ، مجموعه اي از باورها، آيين ها، آداب، سنت ها، رسوم و دين است كه هويت هر جامعه انساني را شكل مي بخشد و از ديگر جوامع متمايز مي سازد. قرآن اختلاف فرهنگي را امري طبيعي و در راستاي رشد و تكامل فردي و جمعي انسان و جوامع انساني برمي شمرد. تمدن هاي انساني، اشكال تجسمي فرهنگ هاست. لذا هر فرهنگي، خاستگاه تمدني متفاوت از ديگري مي شود و فرهنگ هاي ديگر، آثار و برآيند فرهنگي ديگر تمدن ها را كه به شكل فرآورده هاي تمدني، تجسم و معناي خارجي مي يابد، به سادگي نمي پذيرند و از آن سر باز مي زنند بر همين اساس برخي ها كاربرد واژگان تمدن هاي ديگر را نمي پذيرند زيرا بر اين باورند كه هر يك از اين واژگان داراي بار فرهنگي خاصي است كه از طريق فرآورده هاي فرهنگي و به شكل تجسمي آن (تمدن) مي كوشد تا در فرهنگ و تمدن ديگر نفوذ كرده و آن را تحت كنترل خود درآورد.
واكنش جوامع فرهنگي چون فرهنگ اسلامي و يا سرخپوستي و يا كنفوسيوسي نسبت به فرهنگ واژگاني تمدن غربي را مي توان بر پايه اين باور توجيه و تحليل كرد. هر واژه و يا فرآورده فرهنگي و تمدني با خود مجموعه اي فرهنگ تمدن (ديگر) را همراه دارد كه پذيرش آن لوازم و پيامدهائي به دنبال دارد كه مي تواند براي فرهنگ گيرنده و پذيرنده مخرب و زيانبار باشد.

ادامه نوشته

حزب در آموزه هاي قرآن

حزب در فرهنگ امروز به معناي گروه اجتماعي است كه به قصد مشاركت در قدرت سياسي ايجاد مي شود. احزاب سياسي، نقش تعيين كننده در مشاركت مردم در حوزه قدرت سياسي دارند؛ اما احزاب همان گونه كه موجب افزايش مشاركت مردمي مي شوند، مي توانند عامل تفرقه در وحدت ملي و اجتماعي نيز باشند؛ در چنين فرضي تحزب گرايي، موجب مي شود تا هر حزبي بخواهد براي رسيدن به اهدافي كه در اساسنامه ديده، در چارچوب مرامنامه خود عمل كند و روش و اهداف ديگران را نادرست و رقيب بداند و عليه آن موضع گيري كند. چنين روشي عاملي مهم در واگرايي مردم و از ميان رفتن وحدت و انسجام مي شود.
احزاب در فرهنگ قرآني به هر گروه فكري و روشي اطلاق مي شود كه ملت و آييني را خارج از محور حق گرايي شكل مي دهند و موجبات تفرقه در وحدت فكري و ديني مردم مي شود.
نويسنده در اين نوشتار به نقش مخرب و زيانبار احزاب در تشتت ديني و تفرقه ميان امت واحد و تبديل آن به ملل و نحل بسيار براساس آموزه هاي قرآني پرداخته است.

ادامه نوشته

قرآن در رسوم ایرانی

آداب و رسوم هر ملت، بیانگر اندیشه و اعتقادات آن ملّت است.با نگاه و مطالعه در رسم های یک ملّت،می توان به پشتوانه فکری و اعتقادی آنها پی برد.

مردم هر سرزمینی امور اعتقادی و مقدس خود و نیز یاد عزیزان خود را در مراسمات و رسم های خود حضور می دهند و آن را با نام و یاد شخصی عزیز و با عظمت آغاز می کنند و هر یک از جزییات رسم ها و آیین های مهم خود را با یاد آن امر مهم و گرامی همراه می سازند.

برای نمونه در مراسم کلنگ زنی یک پروژه،آن را با یاد شخصیتی مهم از مفاخر ملی یا مذهبی آغاز می کنند و نام عزیزی را بر آن می نهند و برای افتتاح نیز از فردی مهم و گرامی دعوت می کنند تا با حضور او فعالیت آن شرکت یا مؤسسه شروع شود.

با ظهور اسلام در جامعه ایرانی و حضور آن در زندگی مردم، بسیاری از رسم های ایرانی،رنگ و بوی قرآنی به خود گرفت.قرآن به عنوان بابرکت ترین و مقدس ترین کتاب الهی و نیز به عنوان سازنده، جهت دهنده و اصلاح کننده همه رفتارها،آیین ها و سنت های مردمی، در اغلب آیین ها و رسومات ایرانیان حضور یافته و فضای بسیاری از این رسم ها را قرآنی کرده است.

با مطالعه در فرهنگ عامیانه مردم ایران در می یابیم که به خاطر علاقه فراوان ایرانیان به قرآن کریم، بسیاری از آیین ها و رسم های ایرانی، با حضور قرآن انجام پذیرفته و می پذیرد.این حضور به شکل های گوناگونی انجام می گیرد. در بعضی آیین ها، حضور نسخه ای از قرآن در آن مراسم، ضروری و اجتناب ناپذیر است و در برخی دیگر از مراسم ها،تلاوت آیاتی چند از قرآن کریم یا گشودن و نگریستن و تفأل به قرآن جزو برنامه های اصلی آن است.

ادامه نوشته

فرهنگ يك دقيقه سكوت چرا؟

برخي از سنت ها و آدابي كه در جامعه اسلامي رواج مي يابد، سنت هاي غلط و نادرستي است كه عمل به آنها حتي به يك معنا باطل و گناه مي باشد؛ زيرا تشبه و تشابه به ملت هاي ديگر فكري و آييني حتي اگر مسيحيت و يهوديت باشد، گناه و حرام است.
هويت و مليت اسلامي
ازنظر آموزه هاي وحياني اسلام، جامعه اسلامي بايد داراي يك هويت خاص براي خود باشد. اين هويت خاص را مجموعه اي از نمادها و نشانه ها و آداب و سنت هاي آييني شكل مي دهد. بخشي از تلاش هاي اسلامي در راستاي هويت بخشي به جامعه اسلامي انجام گرفته و قرآن به عنوان مدافع اصلي هويت بخشي، بر اين تلاش ها تأكيد داشته است. مسجدسازي و انتخاب كعبه و مسجدالحرام به عنوان قبله از نمونه هاي برجسته اين هويت بخشي است.
در يك كلمه بخشي از آموزه هاي اسلامي در راستاي ملت سازي انجام گرفته است تا ملت اسلام از ملت مسيحي و يهودي بازشناخته شود.
خداوند به صراحت در آيه 95 سوره آل عمران، ملت ابراهيم را حنيف دانسته و از مسلمانان خواسته تا به جاي هر ملتي از ملت ابراهيم پيروي كنند، زيرا هيچ دين و آييني بهتر و شايسته پيروي همچون ملت ابراهيم نيست كه آيين حنيف است؛ (نساء، آيه125) و پيروي از آن واجب شده (نحل، آيه123) و بيزاري و عدم رغبت در اين ملت و آيين ابراهيمي به معناي سفاهت و ناداني حقيقي دانسته شده است؛ (بقره، آيه130) چراكه ملت ابراهيمي همان دين قيم و ارزشي است كه مي بايست پيروي شود. (انعام، آيه161)
بنابراين يك مسلمان بايد پيرو دين حنيف ابراهيمي باشد كه ايشان عنوان اسلام و مسلماني را بر مؤمنان نهاده است (حج، آيه78) و راه وي غير از راه يهوديت و مسيحيت است كه خود ملتي جداگانه هستند.(بقره، آيه135)

ادامه نوشته

نگاهي به آموزش علوم قرآني در دانشگاه‌ها

آموزش قرآن را خداي متعال آغاز کرد: «الرحمن علم القرآن»، رسول خدا بدان همت گماشت: «يتلوا عليهم آياته و يزکيهم و يعلمهم الکتاب و الحکمه» و در سيره جانشينان و پيروان او امتداد و گستر‌ش يافت تا آن‌جا که رسم مسلماني و شاخص اصلي نظام تعليم و تربيت در تمدن اسلامي شد. در ايران نيز درطول قرن‌هاي پي در پي سوادآموزي با يادگيري خواندن مصحف شريف انجام مي‌شد بنابراين همه کساني که به وادي علم قدم مي‌گذاشتند و به کسب دانش‌هاي روز مي‌پرداختند ابتدا با کلام وحي آشنا مي‌شدند. اما با تأسيس نظام تعليم و تربيت دولتي در زمان رضاخان و عزم حکومت بر تعطيلي مکتب خانه‌ها، فرزندان ايران به نظام آموزشي وارد شدند که در حقيقت فارسي شده نظام تعليم و تربيت دنياي غرب بود که نتيجه‌اي جز کمرنگ شدن تعليمات ديني و قرآني در متون درسي نداشت، اما با پيروزي انقلاب اسلامي و به دنبال آن تأسيس دانشگاه‌ها و دانشکده‌هاي علوم قرآني باب آشنايي عميق‌تر مردم با قرآن کريم گشوده شد. تشريح وضعيت آموزش علوم قرآني در نظام دانشگاهي کشور موضوع صحبت ما با دکتر چمران معاون دانشگاه علوم و معارف قرآني و دکتر طالب‌تاش معاون پژوهشکده قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامي است. معرفي دانشگاه‌ها و دانشکده‌هاي علوم قرآني اولين موضوع مورد بحث ما با دکتر طالب‌تاش است.

ادامه نوشته

شيوه هاي اثرپذيري ادب فارسي از قرآن مجيد

عشق و ارادت خالصانه به قرآن كريم و اوج بلاغت و هنر اين كتاب آسماني و توجه ويژه سخن شناسان و ادب ورزان و ذوق مندان به آيات نوراني اين كتاب و معارف و معاني ومباني و احكام دل پذير آن در كنار اعجاز بزرگ معنوي كه خود آشكارا همگان را به تحدي فرا مي خواند، زمينه و بستري مناسب گرديد تا پژوهشگران و شاعران مسلمان براي بازنمايي زيبايي هاي هنري و جلوه هاي اعجاز آن و بازگشايي بطون تو در توي آن و شرح و بسط معارف و مباني فشرده اين كتاب عزيز كوشش ها و تلاش هاي زيادي را در پا گرفتن بسياري از دانش ها اعم از لغت، صرف، نحو، بلاغت و بيان، تفسير، تاويل، كلام و ... آغاز نمايند و تأليف و تصنيف هاي فراواني را به رشته تحرير درآورند.
پيشينه بهره گيري و اثرپذيري سخن وران پارسي از قرآن به آغاز پيدايي و پاگيري شعر فارسي در سده سوم هجري مي رسد، به گونه اي كه بهره گيري از قرآن در شعر و سروده، افزون بر اين كه نشانه دانشمندي و علم اندوزي و روشن فكري بوده، به دليل قداست و حرمت مذهبي و معنوي به سروده هاي شاعران نيز گونه اي حرمت و قداست مي بخشيد و سخن آن ها را براي مردمي كه به قرآن به ديده حرمت مي نگريستند ارجمندتر و پذيرفتني تر مي ساخت و از اين رو شاعران پارسي گوي به قصد تبرك و تيمن و حرمت و استناد و استشهاد و گاه به قصد نشان دادن علم و فضل خويش سروده هاي خود را با گوهر نوراني آيات قرآني آذين مي بستند، به گونه اي كه نشانه هايي از اثرپذيري هاي قرآني را در كهن ترين سروده هاي فارسي مي توان يافت.

ادامه نوشته